تاریخچه چاپ در جهان

قدمت چاپ در جهان به اواخر قرون وسطی می رسد. نویسندگان و تاریخ نویسان منشا پیدایش و بکارگیری چاپ را کشور چین معرفی می کنند و اعتقاد دارند این صنعت از سرزمین چین به اروپای غربی رسیده است.

نحوه ابداع و اختراع صنعت چاپ کاملا مشخص نیست با  این که اروپایی ها آن را از آن خود می پندارند اما با توجه به شواهد موجود مبدا پیدایش صنعت چاپ کشور چین می باشد. ورود صنعت چاپ به ایران مربوط به حدود صد سال پیش است که یک نقطه عطف در تاریخ ایران محسوب می شود.

قبل از اختراع چاپ، كتاب­ها را با دست تكثیر می­كردند . در آتن، اسكندریه و روم، عده ­ای از نسّاخان، شاهكارهای ادبی را استنساخ می­كردند و این كار در سراسر قرون وسطی ادامه داشت. كتاب به اندازه­ای گرانبها بود كه تعداد كمی از مردم توانایی تهیه آن را داشتند. در نتیجه، در عصر كاوش و پیشرفت، امكان خواندن و پژوهش محدود بود. در بیشتر دوران قرون وسطی، كاغذ پوست گوسفند و گوساله به كار می­رفت. از یك قرن پیش از شارلمانی، دیگر پاپیروس مورد استفاده قرار نگرفت. مسلم است كه كاغذ برای اولین بار از جهان اسلام به اروپا راه یافت زیرا كاغذ، اولین بار در آن دسته از سرزمین­های مدیترانه كه با سرزمین­های اسلامی تماس مداوم داشتند دیده شده است .

۳۰۰۰ هزار سال قبل از میلاد مسیح نخستین رویدادهای پیدایش صنعت چاپ می توان به ساکنین بین النهرین اشاره کرد که از مهره های استوانه ای برای چاپ نوشته و تصاویر برروی سطوح گلی استفاده می کردند. در جوامع دیگر همچون چین و مصر از تمبرهای کوچک برای چاپ برروی سطوح و پارچه استفاده می کردند.

در قرن دوم پس از میلاد مسیح یک دانشمند چینی به نام تسای لون برای اولین بار موفق به اختراع و تولید کاغذ در جهان شد.

در قرن هفتم میلادی کتاب کوچکی که در آن مطالبی از متون انجیل یوحنا به زبان یونانی بود در تابوت گذاشته شد که محققان موفق شدند جسد او را در کلیسایی در بریتانیا قرار داشت نبش قبر بکنند و این کتاب با ارزش را از آن خارج بکنند و در حال حاضر کتاب انجیل کاتبرت قدیمی ترین کتاب اروپایی محسوب می شود.

در قرن یازدهم مجدد یک دانشمند چینی به نام بی شنگ موفق شد برای اولین بار حروف متحرکی چاپی را اختراع بکند اون حروف چاپی خودش را با گل رس ایجاد و اختراع کرد. قرن دوازده تازه تکنولوژی ساخت و صنعت کاغذ به اروپا رسید.

در قرن سیزده برای نخستین بار حروف فلزی برنز در چین و ژاپن طراحی شد که قدیمی ترین این نمونه به سال های ۱۳۹۷ میلاد مسیح میرسد.

هنر چوب تراشی از دیرباز در بسیاری از کشورها سابقه داشت و این هنر در اوایل قرن ۱۵ به اروپا رسید. هنر چوب تراشی یک هنر حکاکی تصویر و متون برروی سطوح می باشد. این هنر توسط چاقوهای مخصوص برروی سطوح چوبی ایجاد میشد.

در سالهای آینده این هنر را توسعه دادند و از آن بعنوان تکثیر و نشر مطالب استفاده کردند. به گونه ای که مطالب مهم خودشان را برروی آن حک می کردند و سپس با قراردادن در جوهر و سپس آن سطح را برروی کاغذ قرار می دادند. بیشتر این نوع چاپ ها در کتابخانه های اروپایی قرار دارد و کتاب های متنوعی از جمله کتاب انجیل و گوتنبرگ به وسیله این نوع نشر و چاپ گردید.

در سال ۱۴۶۵ یک هنرمند آلمانی گراور سازی با قلم را ابداع کرد. در این تکنیک یک تصویر بر روی یک صفحه فلزی (مسی) به وسیله جسم نوک تیز حک می‌شود.

ویلیام کاگستون در سال ۱۴۷۶ تجهیزاتی از هلند خریداری کرد و اولین ماشین چاپ را در انگلستان ساخت. در همان سال گراور سازی مسی برای اولین بار برای چاپ تصاویر استفاده شد. صنعت چاپ در اواخر قرن پانزدهم در بیش از ۲۵۰ شهر مهم در سر تا سر اروپا گسترش یافت.

اختراع چاپ در چین

آشوریان چند هزار سال پیش از میلاد بر خشت‌هایی از گل رس مُهر می‌زدند. انگشترهای خاتم نیز که در زمان باستان استفاده می‌شد بر همین اساس کار می‌کرد، چاپ باسمه نیز قرن‌ها قبل از گوتنبرگ در چین شناخته شده بود، در دوران حکومت سلسلهٔ تانگ در چین (۹۰۶–۶۱۸)، قدیمی‌ترین نمودهای صنعت چاپ دیده شده‌است. در این دوره، نقش‌ها بر روی صفحه‌ای چوبی حکاکی، و بعد بر روی پارچه چاپ می‌شد. اولین اشاره به چاپ، در سال ۵۹۳ و یک فرمان حکومتی چینی است که در آن، امپراتور ون‌تی، دستور می‌دهد تصاویر و متون بودایی را چاپ کنند. این متون را اول بر قطعه‌ای کاغذ نازک می‌نوشتند و بعد آن را بر صفحه‌ای چوبی می‌چسباندند و متن را بر روی چوب حکاکی می‌کردند تا یک «زینک» چوبی بسازند و از آن برای چاپ متن استفاده کنند. این شیوه زمان زیادی می‌برد، چرا که هر صفحه از کتاب باید بر یک صفحهٔ چوبی جداگانه حکاکی می‌شد.

قدیمی‌ترین کتاب چاپی^[۲] که تاکنون پیدا شده‌است، یک متن مذهبی بودایی است که در سال ۸۶۸ چاپ شده، این متن در غار دون‌هوانگ در جادهٔ ابریشم کشف شده‌است. در قرن نهم، کتاب‌های چاپی با تیراژ بالا در شو (ایالت چچوان امروز) عرضه شد و دلالان خصوصی امکان خرید آن‌ها را داشتند. کمی بعد، فن چاپ به ایالت‌های دیگر نیز گسترش یافت و در اواخر قرن نهم، در تمام چین رواج یافت. کتاب‌هایی نظیر کتاب‌های کنفوسیوسی، متون بودایی، فرهنگ‌های لغت، کتاب‌های ریاضیات و ... در این دوران چاپ شده‌است. این فن به سرعت پیشرفت کرد و در سال ۱۰۰۰ میلادی، کتاب‌های صحافی شده به سبک امروز، جانشین تومارها شد.

در سال ۱۰۴۱ میلادی، کیمیاگری چینی به نام بی‌شنگ، حروف مستقل چاپی را اختراع کرد این حروف بر روی سفال مرطوب حکاکی می‌شد و بعد از پختن در کوره، دوام زیادی می‌یافت و سرعت حروفچینی و تکثیر متون را بسیار بالا می‌برد حروف دستی و حروف قلعی که پس از آن ایجاد شد، هیچ‌یک رواج نیافت، بر عکس حروف چوبی متداول شد. در اوایل قرن ۱۱، اختراع حروف چاپی مستقل باعث رواج کتاب‌های ارزان‌تر چاپی در دوران سلسلهٔ سونگ (۱۲۷۹–۹۶۰) در چین شد.

چاپ در کره

اعتبار اختراع حروف چاپی فلزی و صنعتی شدن چاپ، از آنِ حکومت کره است که اولین بار در سال ۱۲۴۱ میلادی به آن اشاره می‌شود. در سال ۱۳۹۲، ۶۴ سال قبل از دستگاه چاپ گوتنبرگ، دولت کره، وزارت چاپ را تأسیس کرد که وظیفه داشت حروف چاپی فلزی را با فن ریخته‌گری تولید کند. کارخانهٔ ریخته‌گری دولت کره، در سال ۱۴۰۳، یک قلم مفرغی شامل صدها هزار کاراکتر داشت و تا پایان قرن پانزدهم، ده‌ها قلم کره‌ای دیگر نیز اختراع شد. احتمال دارد که مارکوپولو که در قرن سیزدهم به چین رفت، کتاب‌های چاپی را دیده باشد و او یا مسافران دیگر جادهٔ ابریشم، این دانش را به اروپا آورده باشند که بعدها الهام‌بخش یوهان گوتنبرگ برای اختراع ماشین چاپ شد، چون غربیان نیز قبل از گوتنبرگ با چاپ آشنایی داشتند.

ابداع گوتنبرگ

در ۱۴۵۲، یوهانس گوتنبرگ آلمانی به ایدهٔ چاپ متحرک تحقق بخشید. وی در کارگاهش فناوری ساخت ورق، جوهر با پایهٔ روغنی و پرس را برای چاپ یک کتاب گرد هم آورد و دستگاه چاپ را اختراع کرد. در واقع او فناوری‌هایی را که سال‌ها قبل برایشان فکر و تلاش شده بود، به ثمر رساند.

گوتنبرگ، چاپگر آلمانی، نخستین کسی بود که برای هر حرف، قطعهٔ فلزی جداگانه‌ای در نظر گرفت. وی قطعه‌ها را برای ترکیب کلمات مناسب کنار هم قرار داد، بر آن‌ها مرکب مالید، و بر ورق‌های کاغذ فشرد و به این ترتیب چاپ نوین را ایجاد کرد. وی حروف را ابتدا از جنس چوب، سپس از سرب، و بعدها از آلیاژ سرب، قلع، و آنتیموان ساخت وی نسبت فلزات آلیاژ را به گونه‌ای انتخاب کرد که حروف بیش از حد سخت و نرم نباشند.

گوتنبرگ روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگ چاپ می‌کرد. نخستین کتابی که او به این شکل پدید آورد کتاب مقدس ۴۲سطری بود. کتاب‌هایی که در آن زمان به‌چاپ می‌رسید به اینکونابولا معروف است. ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود ۴۰ سال در عمدهٔ کشورهای اروپایی و در شهرهایی مانند ونیز، فلورانس، پاریس و لیون رواج یافت و چاپخانه‌هایی با این روش به‌وجود آمد. در فاصلهٔ سال‌های ۱۴۶۰–۱۴۷۰ چاپخانه‌هایی در آلمان و سایر کشورهای اروپایی پدید آمد. در نیم‌قرن نخست پس از کار گوتنبرگ، حدود چهل‌هزار کتاب به چاپ رسید و شمارگان مجموع آن‌ها از ۱۲ میلیون نسخه فراتر رفت. در پایان قرن پانزدهم در اروپا، بیش از ۲۰۰ چاپخانه در ۶۹ شهر فعالیت مستمر داشت. از جمله چاپخانه‌های مهم آن دوره می‌توان به چاپخانه آنتون کابرگر در شهر نورنبرگ اشاره کرد که تعداد ماشین‌های چاپ آن ۲۴ دستگاه بود و صدها نفر در آن چاپخانه کار می‌کردند. از دیگر خدمات گوتنبرگ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابداع روش چاپ پیچشی به کمک روغن زیتون که تا سال‌ها در آسیا و اروپا به کار می‌رفت
• توسعه روش بلوکی چاپ که پس از بازگشت مارکو پولو از آسیا ابداع شده بود
• توسعه روش ساخت کاغذ به تعداد زیاد که از چین وارد اروپا شده بود
• توسعه روش‌های ساخت مرکب
• توسعه روش منگنه و قالب بندی کتاب که اجازه چاپ کتاب‌های قطور را می‌داد

دستگاه چاپ گوتنبرگ، هزینه‌های بسیار زیادی داشت و در نتیجه بیشتر مورد توجه ثروتمندان آن دوران بود.
۳۰۰ سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، یک نمایشنامه‌نویس آلمانی به نام آلوئیس زنه فلدر، چاپ‌سنگی یا لیتوگرافی را در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع کرد. هر سنگی که متن یا تصویر با این روش روی آن نقش می‌بست، برای چاپ حدود ۷۵۰ نسخه عملکرد مطلوب داشت و پس از آن نقش روی سنگ قابل چاپ نبود.

                                                         یوهانس گوتنبرگ

چاپخانه طلوع

نوشته شده توسط :نسیم یوسفی