از زمان‌های گذشته تا به حال صنعت نساجی با چاپ پیوند خورده است. پارچه یکی از مواد چاپی رایج است که چاپ بر روی آن حالا به یک تخصص تبدیل شده است. روش‌های سنتی چاپ پارچه محدودیت بسیار زیادی از نظر نوع پارچه مورد استفاده، رنگ‌ها و طرح‌های کاربردی، مقدار پارچۀ چاپ شده و بسیاری موارد دیگر در پی داشتند. امروزه اما به لطف ظهور تکنیک‌ها و دستگاه‌های جدید، چاپ پارچه وارد عرصۀ جدیدی شده است. حال امکان چاپ بر روی پارچه‌های مختلف با رنگ‌ها و طرح‌های گوناگون و به هر مقدار که مورد نظر است وجود دارد. همین مسئله به طراحان پارچه و لباس این امکان را می‌دهد تا طرح‌های موردنظر خود را بر روی هر نوع پارچه‌ای از نظر جنس و رنگ و به کمک روش انتخابی از بین روش‌های موجود چاپ کنند. در واقع پیشرفت صنعت نساجی و تنوع پارچه‌های امروزی حاصل به خدمت گرفتن تکنولوژی‌های نوین در این زمینه است. چاپ پارچه برای انواع پوشاک، پرده، پرچم، برخی از سازه‌های تبلیغاتی و غیره به کار گرفته می‌شود. در این مقاله قصد بر این است که رایج‌ترین روش‌های چاپ پارچه به صورت مختصر معرفی شوند.

چاپ پارچه در گذشته

به طور کلی چاپ بر روی پارچه‌هایی که از جنس الیاف طبیعی و مصنوعی ساخته شده‌اند، از قرن سوم قبل از میلاد ابداع شده ‌است. بشر در گذشته از روش‌های ابتدایی و سنتی چاپ پارچه برای تولید طرح‌های جذاب در زمینه پارچه استفاده می‌کردند. در اصل شکل‌گیری تکنولوژی چاپ پارچه هم به همین دلیل است. از جمله اولین تکنیک‌هایی که برای چاپ بر روی پارچه به کار گرفته شده است، استفاده از قالب‌های حکاکی شده شبیه به قالب‌های قلمکاری بوده و غالباً چاپ بر روی پارچۀ ابریشمی و به وسیلۀ رنگ‌های طبیعی انجام می‌گرفته است. بر طبق شواهد موجود از دیگر روش‌های سنتی رایج در زمینۀ چاپ پارچه در دوران باستان، می‌توان به استفاده از روش نقاشی دستی برای چاپ نقش و نگارهای گوناگون بر روی پارچه اشاره کرد. 

پارچه با چه روشی چاپ می شود؟

در دنیای صنعتی امروز چاپ بر روی پارچه براساس نوع جنس پارچۀ مورد استفاده، نوع طرح و رنگ، نوع مصرف و اندازۀ پارچه با کمک روش‌های نوین و دستگاه‌های پیشرفته انجام می‌شود و محدودیت‌های گذشته را ندارد. در ادامه برخی از روش‌های پرکاربرد سنتی و جدید چاپ پارچه معرفی شده‌اند. 

چاپ پارچه با قالب (Block Printing)

چاپ قالبی یک روش چاپ سنتی است که در آن یک قالب از چوب، لاستیک، اسفنج یا فلز به شکل یک طرح برجسته (معمولاً با استفاده از یک دستگاه برش لیزری یا با دست) ساخته می‌شود، سپس با رنگی کردن قالب، طرح موردنظر روی پارچه چاپ می‌شود. برای رسیدن به الگوی موردنظر ممکن است چاپ چندین بار تکرار شود.

چاپ پارچه با اسکرین (Screen Printing)

این روش به یک صفحه نیاز دارد که متشکل از یک قاب با پارچه نازک توری است که به طور محکم بر روی آن کشیده شده ‌است. الگوی موردنظر توسط شابلون یا به شکل حک شده روی خود صفحه و با استفاده از یک صفحه برای هر رنگ به سطح پارچه منتقل می‌شود. به این صورت که رنگ روی صفحۀ آماده شده ریخته می‌شود و از طریق منافذ آن بر روی پارچه روان می‌شود و به وسیلۀ یک ابزار مخصوص شبیه به کاردک روی کل سطح کار پخش می‌شود. 

چاپ پارچه  با غلتک (Roller Printing)

چاپ غلتکی روش صنعتی برای کارهای چاپی بزرگ است؛ طرح‌های گوناگون بر روی غلتک‌های فلزی حکاکی می‌شوند و این غلتک‌ها رنگ مورد نیاز را بر روی سطح پارچه اعمال می‌کنند. همانند چاپ اسکرین، در این روش نیز یک غلتک برای هر رنگ مورد نیاز است؛ بنابراین این روش برای چاپ در مقدار کم بسیار گران است، اما برای چاپ در حجم زیاد می‌تواند مقرون‌به‌صرفه باشد، چون امکان چاپ صدها متر در هر دقیقه وجود دارد.

چاپ پارچه با انتقال (Transfer Printing)

روش کار در این نوع چاپ به این شکل است که طرح و رنگ انتخابی ابتدا روی کاغذ اعمال شده، سپس با استفاده از حرارت و عمل تبخیر و با کمک سیلندرهای مختلف، طرح به پارچه منتقل می‌شود. این نوع چاپ برای پارچه‌های مصنوعی مناسب است چرا که به رنگ‌ها جلوۀ بیشتری می‌دهد. 

چاپ پارچه  با ر شابلون یا استنسیل (Stencilling)

شابلون‌های به کار رفته در این روش از مقوا، طلق و فلز ساخته می‌شوند؛ یعنی طرح در قالب شابلون آماده شده و سپس روی قسمت در نظر گرفته شده از پارچه قرار داده می‌شود، و در نهایت رنگ به وسیلۀ قلم‌مو، اسفنج و یا اسپری روی سطح کار پخش می‌شود. برای رسیدن به طرح نهایی ممکن است هر شابلون چندین بار استفاده شود. امروزه برای دقت بیشتر در برش شابلون، از دستگاه‌های برش کامپیوتری استفاده می‌کنند. 

چاپ دیجیتال پارچه (Digital Printing)

این روش از جدیدترین و سریع‌ترین روش‌ها برای چاپ روی پارچه است که در آن طرح به شکل دیجیتالی بر روی کامپیوتر آماده و سپس به یک کاغذ مانند کاغذ تصعید منتقل شده و در ادامۀ فرآیند چاپ، طرح یا به کمک حرارت بر روی پارچه چاپ می‌شود و یا اینکه به طور مستقیم و به وسیلۀ یک چاپگر جوهرافشان بر روی پارچه انتقال داده شده و پس از آن از بخار برای تثبیت رنگ استفاده می‌شود. در چاپ مستقیم، پارچه ممکن است نیاز به ضخیم شدن با استفاده از یک ماده شیمیایی خاص داشته باشد. این کار به اصطلاح مرحلۀ آماده‌سازی یا پیش عملیات است و برای افزایش نفوذ و تثبیت رنگ انجام می‌گیرد. 

چاپ پارچه با روش مقاوم (Resist printing)

در این روش چاپی طرح‌های در نظر گرفته شده به وسیلۀ موادی مانند موم که در مقابل رنگ مقاوم هستند بر روی پارچه تشکیل می‌شوند و در حین رنگرزی قسمت‌های بدون موم رنگ می‌گیرند. این روش خود چندین زیرمجموعه دارد که از جملۀ آن‌ها می‌توان روش چاپ باتیک، رنگرزی گره‌ای، چاپ اسکرین و چاپ استنسیل را نام برد.

موارد عنوان شده در این مقاله از مهم‌ترین و رایج‌ترین روش‌های چاپ پارچه هستند. علاوه بر این‌ها روش‌های دیگری هم هستند که البته کاربرد کمتری دارند. بیش‌تر این روش‌ها نیاز به مرحلۀ آماده‌سازی ندارند اما در مورد برخی از انواع پارچه‌ها لازم است که مراحل پیش از چاپ بر روی آن‌ها اعمال شود.

نوشته شده توسط : الهام رحیمی نسب